Okul öncesi periyotta zekâ seviyesinin en değerli göstergelerinden birisi çocuğun lisanı kullanma marifeti ve söz hazinesidir. Lisan aklın aynasıdır kelamı bu gerçeği yalın bir biçimde söz etmektedir. Lisan en değerli toplumsallaşma aracıdır. Kendini ve hislerini yeterli söz edebilen çocuklar daha kolay irtibat kurar, daha kolay arkadaş edinirler. Bu çocukların akademik ve toplumsal muvaffakiyetleri öteki çocuklardan çoklukla daha yüksektir.
Lisan gelişimi doğumla birlikte başlar ve ömür uzunluğu sürer. Lakin 0-3 yaş başta olmak üzere okul öncesi periyot lisan gelişimi istikametinden başka bir değere sahiptir. Araştırmalar çocukların büyük bir kısmının ana lisanlarını 2-5 yaş içinde öğrendiklerini göstermektedir. Lisanın ne vakit öğrenildiğinden daha kıymetlisi çocuğun edindiği lisanı ne kadar faal ve akıcı olarak kullanabildiğidir. Bunun temel belirleyicileri:
Lisan gelişimi doğumla birlikte başlar ve ömür uzunluğu sürer. Lakin 0-3 yaş başta olmak üzere okul öncesi periyot lisan gelişimi istikametinden başka bir değere sahiptir. Araştırmalar çocukların büyük bir kısmının ana lisanlarını 2-5 yaş içinde öğrendiklerini göstermektedir. Lisanın ne vakit öğrenildiğinden daha kıymetlisi çocuğun edindiği lisanı ne kadar faal ve akıcı olarak kullanabildiğidir. Bunun temel belirleyicileri:
Aile ve toplumsal etrafın lisan konusunda bilgi, tavır ve davranışları,
Çocuk ile aile ve etraf içindeki bağlantının kalitesi,
Lisan gelişimi odaklı yapılan eğitimdir.
Çocuğunuza ismi ile hitap edin. Çocuğunuza doğumdan itibaren çeşitli sıfat yahut lakaplarla değil ismi ile hitap edin ve etrafınızdaki şahısları de bu bahiste bilinçlendirin. Bu davranışınızla çocuğunuzun hem lisan birebir vakitte kişilik gelişmenini desteklemiş olacağınızı unutmayın.
Çocuğunuzun tüm çıkardığı seslere karşılık verin. Doğumdan itibaren çocuğunuzun tüm seslerine eşlik etmeye ve karşılık vermeye çaba edin. Ağladığında ağlamasının sebebini onunla yüz yüze gelip konuşarak bulmaya çalışın. Minik Ayşe niye ağlamış? Karnı aç değil. Bezi ıslak değil. Yoksa minik Ayşe anneyi mi özlemiş? Üzere. Sevinçli vakit içinderında agulama ve mırıldanma seslerini taklit edin. O ses çıkardığında susup, o sustuğunda çıkardığı sesi değişik ses tonları ile ona tekrar edin. bu türlü hem çocuğunuzu ses çıkarma konusunda desteklemiş tıpkı vakitte onunla erken periyotta kaliteli bir irtibat kurmuş olursunuz.
Çocuğunuzu ses çıkaran oyuncaklarla olabildiğince erken tanıştırın. Tıpkı sesleri tekrar yeniden duymak çocukların ses çıkarma ve konuşmalarını kolaylaştırır. Bu gayeyle başlangıçta çıngırak, ses çıkaran bileklikler, sesli kutular, bebeğin yatağına yahut oyun halısına asılan sesli ve hareketli oyuncaklar, sesli top, çorap yahut yataklardan yararlanabilirsiniz. Daha büyük çocuklarda müzikli oyuncaklar, konuşan bebek ve otomobiller, sesli masal ve öykü kitaplardan yararlanabilirsiniz.
Çocuğunuzu ses çıkarması konusunda destekleyin. Söz ve konuşma öncesi devirde çocuğun ses çıkarma konusunda teşvik edilmesi fazlaca değerlidir. Etrafınızdaki hayvan, araç ve tabiat seslerini taklit edin. Hav hav, vız vız, cuf cuf, tak tak, düt düt, mee, möö, üzere ses ve hece yinelarını çoğunlukla kullanın ve çocuğunuzu bu sesleri çıkarma konusunda cesaretlendirin. Çocuk için çıkarılması daha kolay olan bu sesler konuşma ve lisan gelişim sürecini hızlandıracaktır. Çocuklar tekerleme, ninni ve müzik dinlemeyi epeyce severler. Çocuğunuza olabildiğince sık ninni ve müzik söyleyin. Her kezinde farklı tekerleme, ninni yahut müzik yerine birebir tekerleme, ninni yahut şarkıyı tekrar yeniden söylemeye dikkat edin. Çocuğunuzun birebir melodi ve sesleri yeniden yine dinlemesi bir yandan onda ritim hissini geliştirirken başka yandan ses çıkarma ve konuşmasını kolaylaştıracaktır.
Çocuğunuzla konuşun, daima konuşun, daha fazla konuşun. Çocuğunuzun lisan gelişmenini desteklemek ve söz hazinesini zenginleştirmek için yenidoğan periyodundan itibaren onunla olabildiğince epeyce konuşun. Çocuğunuzu beslerken, kıyafetlerini değiştirirken, banyo yaptırırken, oyun oynarken yahut uyuturken yaptığınız ve yapmayı planladığınız tüm aktiviteleri sade bir lisan ile ona anlatın. Konuşmalarınızda sözlerinizin net ve anlaşılır, cümlelerinizin kısa bulunmasına ihtimam gösterin. Dudak hareketlerinizi bakılırsabilmesi için onunla tıpkı hizada ve yüz yüze olmaya dikkat edin. Çocuklar değişen ses tonu ve abartılı mimiklerden hoşlanırlar. Çocuğunuzun size odaklanmasını sağlamak ve sürdürmek için ses tonunuzda iniş ve çıkışla yapın, abartılı jest ve mimiklerle vücut lisanını aktif biçimde kullanın. Çocuğunuz konuşmaya başladığında bu, şu, o, bunu, şunu, onu üzere işaret biçimindeki sözlerini isimlendirin. Bu diyerek bir oyuncağını işaret ettiğinde “Oyuncak arabanı mı istiyorsun? İşte oyuncak araban, oyuncak otomobil ile birlikte oynayalım mı?” yahut “Konuşan bebeğini mi istiyorsun. Konuşan bebek burada. Haydi, bir arada evcilik oyunu oynayalım” diyebilirsiniz. Söz hazinesini geliştirici kıymetli davranışlardan birisi de çocuğun konuşmalarının yeni sözlerle genişletilmesidir. Çocuğunuz konut dediğinde “Burası bizim konutumuz. Meskenimiz bizim yuvamız” yahut süt dediğinde “İşte bir bardak süt. Bu süt senin büyümene yardımcı olacak” diyebilirsiniz.
Çocuğunuza olabildiğince fazla masal ve öykü okuyun yahut anlatın. Çocuğunuzla birlikte içerisinde epey sayıda fotoğraf bulunan masal yahut öykü kitapları okuyun. Çocuğunuzu fotoğraflar hakkında yorum yapması, fotoğraflar ile metin içinde alaka kurması, fotoğraflara bakarak kıssa yahut masalın akışı hakkında varsayımda bulunması için teşvik edin. Çocukların hayal gücü ile söz hazineleri içinde yakın bir münasebet vardır. Çocuğunuzu hayal kurma konusunda destekleyin. Onunla birlikte değişik sözleri kullanabileceğiniz hayali masal ve kıssalar oluşturun. Birebir kitapları çocuğunuza yine yeniden okuyun, tıpkı masal yahut öyküleri yeniden yine anlatın. Her okuma ve anlatmada çocuğunuz söz ve kavramlar için yeni edinme ve öğrenme süreçleri yaşayacağını unutmayınız.
Çocuğunuzu olabildiğince fazla konuşturun. Dinlemek çocukların alıcı lisanlarını konuşmak ise verici lisanlarını evvela geliştirir. Çocuklar ilgi duydukları hususlar hakkında sohbet etmekten epeyce hoşlanırlar. Çocuğunuzun ilgi alanlarını keşfederek onunla ayrıntılandırılmış sohbetler yapın. Çocuğunuzu soru sorma, olaylar hakkında yorum yapma, bildikleri ve yaşadıklarını anlatması konusunda destekleyin. Çocuğunuza tekerleme, şiir ve müzikler ezberletin. Ezberlediği şiir ve müzikleri tekrar yine söyletin, öğrendiği masal ve kıssaları, yaşadığı olayları tekrar yine anlattırın. Çocuğunuzun anlatımlarını abartılı mimiklerle, merak ve heyecan ortasında dinlemeye ihtimam gösterin. Konuşması sırasında çocuğunuzun kelamını kesmeyin, cümleleri kurması yahut tamamlaması konusunda ona yardımcı olmayın.
Alay etmeyin, taklit etmeyin ve zorlamayın. Çocuğunuzun lisan öğrenme sürecinde söylem kusurları olacaktır. Bunu doğal olarak karşılayın. Söylem yanlışları ile alay etmeyin, düzeltmesi konusunda ısrar etmeyin ve asla cezalandırmayın. Ebeveynlerin sık yaptığı kusurlardan birisi çocuğun lisanı ile konuşmaktır. Çocuğunuzun gelişmenini desteklemek için ona bir yetişkin üzere davranın, onu taklit etmeyin ve katiyetle çocuğunuzun lisanı ile konuşmayın.
Çocuğunuzu teknolojik aletlerin ziyanlı tesirlerinden koruyun. Çocukların görsel ikazlara ilgileri sesten çokdır. Bu niçinle televizyon, bilgisayar, tablet ve telefon programlarında sesten daha fazla manzaraya odaklanırlar. Reklam ve müzik görüntülerinin, erişkinler için hazırlanmış televizyon ve oyun programlarının lisan gelişimi üzerine tesiri olumsuzdur. Çocuklar için hazırlanmış olsalar bile uzun vadeli ve denetimsiz izlendiğinde tüm programlar birebir ziyanlı tesire sahiptir. Bu olumsuz tesir erken çocukluk periyodunda en barizdir. Bilhassa üç yaşından daha sonra çocuğunuzun yaş kümesi için hazırlanmış, konuşmaların sıradan ve anlaşılır, hareketlerin yavaş, manzara değişim müddetinin uzun olduğu kısa vadeli eğitici programlardan yararlanabilirsiniz. Çocuğunuzun izlediği programdan olumlu etkilenmesi ve yararlanması için programları birlikte izleyin. Program sırasında ve daha sonrasında izledikleriniz ile ilgili çocuğunuzla karşılıklı yorumlar yaparak sohbet edin.
Çocuğunuzun aldığı ikazları zenginleştirin. Çocuklar için girdikleri her yeni ortam, tanıştıkları her yeni kişi, gördükleri her yeni obje lisan gelişimlerini destekleyecek yeni bir ikaz demektir. Çocuğunuzun lisan gelişmenini desteklemek ve söz dağarcığını zenginleştirmek için olabildiğince fazla kişi ve obje ile temas etmesini, olabildiğince fazla fizikî ve toplumsal ortamda bulunmasını sağlayın.
Çocuğunuz için yeterli bir rol model olun. Çocuklar yeterli birer taklitçidirler. Çocuğunuza uygun bir model olabilmek için kendinizi eğitin ve geliştirin. Söz dağarcığınızı zenginleştirmek için yeni sözler öğrenmeye uğraş edin. Günlük hayatınızda lisanın yapı ve ses özelliklerine dikkat ederek ve söylemlere itina göstererek olabildiğince fazla söz ile konuşmaya dikkat edin.