Ailelerin mükemmeliyetçi ya da otoriter yaklaşımlarından akran uyuşmazlığına kadar birfazlaca faktör çocuklarda tiklere niye olabiliyor. Pekala kaç çeşit tik vardır? Bu sorun vakit içinde düzelir mi? Ne vakit tedavi edilmelidir?
Dr. Muhammed Mehtar
İşte Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Dr. Muhammed Mehtar’ın bu sorularıma verdiği karşılıklar:
Bu yaşlara dikkat
Tik, yaygın bir biçimde çeşitli tanımlamalar için manası haricinde kullanılan bir terimdir… kimi bazı birinin gıdıklanması kararında bedenini oynatması için kimi birtakım takıntıyı (kompülsiyon-zorlantı) açıklamaya çalışırken birtakım kimi bir alışkanlığı (tırnak yeme, parmak emme) tanımlamak için yanlış bir biçimde kullanılır. Tik sözü çoğunlukla ataklar halinde ortaya çıkan, vakit içerisinde artış ve azalış gösteren motor hareket ve/veya ses için kullanılmaktadır. Bu hareketler/sesler ani, süratli ve istem dışı gelişen, yenidenlayıcı ve ritmik olmayan bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Tikler tipik olarak, şiddet, yoğunluk ve sıklık açısından artıp azalan bir seyir izler, bilhassa 10-12 yaşları içinde bu dalgalanmanın en süratli seviyede olduğu bilinir. Tikler şöyleki sınıflandırılabilir…
■ sıradan hareketsel (motor) tikler sıklıkla 1 saniyeden kısa süren ve genelde tek kas kümesinin süratli, hedefsiz ve yenidenlayıcı bir biçimde kasılması durumudur. Sırasıyla göz, baş, omuz, ağız, ve el bölgesinde görülür. (Örneğin göz kırpma, boyun sıkma, baş sallama ya da ağız hareketleri…)
■ sıradan sese dayalı (vokal) tikler hece halinde olmayan sesler çıkartma durumudur. (Örneğin boğaz temizleme, öksürme, havlama, homurdanma, burun çekme…)
■ Karmaşık hareketsel (motor) tikler sıradan olanlara nazaran daha yavaş tiklerdir. En hayli kendi bedenine yahut diğerine dokunma ya da vurma, zıplama, halindedir.
■ Karmaşık sese dayalı (vokal) tikler daha anlaşılabilir, hecelere dayanan sözcükler, cümleleri yenidenlamak halindedir.
TABİATIYLA DÜZELİR Mİ?
Gerilim, tasa, uykusuzluk, kahve-kola üzere uyarıcı unsurların tüketimi, sıcaklık, ve yorgunluk üzere etkenler tikleri artırırken; gevşeme, dikkatin arttığı durumlar, bilhassa güzel motor hareketler gerektiren durumlar (müzik aleti çalmak, yüksek sesle okumak, dans etmek yahut spor yapmak) tikleri bastırmaktadır. Çocuklar büyüdükçe tiklerini bastırma yetenekleri de gelişmekte ve süreksiz olarak tiklerini denetim edebilirler. Tikler çocuklara damgalanma, dışlanma, mutsuzluk ve keyifsizlik, özgüven eksikliği ve tasa üzere öbür bir fazlaca sorun yaşatabilir.
NE VAKİT TEDAVİ GEREKİR?
Ergenliğin sonuna yanlışsız tiklerin hem şiddetinde hem sıklık ve seyirde azalma gösterdiği bilinir ve birçoklarında kaybolur ancak kimi vakit erişkinlik boyunca devam ettiği görülmüştür. Tiklerin tabiatı niçiniyle beyin gelişimi etkileyen tüm faktörlerin belirlenmesi ve eşlik eden diğer durumların olup olmadığı detaylı bir biçimde kıymetlendirilmesi tedavi planlaması ve süreci açısından büyük değer kazanır. Birinci değerlendirmenin ve takibin bir çocuk ve ergen ruh sıhhati uzmanı tarafınca yapılması uygun olacaktır. Tiklerin bireyin günlük yaşantısının bozacak şiddette olduğu durumlarda uygun ilaç tedavisi eklenmesi kaide olabilir.
Dr. Muhammed Mehtar
İşte Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Dr. Muhammed Mehtar’ın bu sorularıma verdiği karşılıklar:
Bu yaşlara dikkat
Tik, yaygın bir biçimde çeşitli tanımlamalar için manası haricinde kullanılan bir terimdir… kimi bazı birinin gıdıklanması kararında bedenini oynatması için kimi birtakım takıntıyı (kompülsiyon-zorlantı) açıklamaya çalışırken birtakım kimi bir alışkanlığı (tırnak yeme, parmak emme) tanımlamak için yanlış bir biçimde kullanılır. Tik sözü çoğunlukla ataklar halinde ortaya çıkan, vakit içerisinde artış ve azalış gösteren motor hareket ve/veya ses için kullanılmaktadır. Bu hareketler/sesler ani, süratli ve istem dışı gelişen, yenidenlayıcı ve ritmik olmayan bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Tikler tipik olarak, şiddet, yoğunluk ve sıklık açısından artıp azalan bir seyir izler, bilhassa 10-12 yaşları içinde bu dalgalanmanın en süratli seviyede olduğu bilinir. Tikler şöyleki sınıflandırılabilir…
■ sıradan hareketsel (motor) tikler sıklıkla 1 saniyeden kısa süren ve genelde tek kas kümesinin süratli, hedefsiz ve yenidenlayıcı bir biçimde kasılması durumudur. Sırasıyla göz, baş, omuz, ağız, ve el bölgesinde görülür. (Örneğin göz kırpma, boyun sıkma, baş sallama ya da ağız hareketleri…)
■ sıradan sese dayalı (vokal) tikler hece halinde olmayan sesler çıkartma durumudur. (Örneğin boğaz temizleme, öksürme, havlama, homurdanma, burun çekme…)
■ Karmaşık hareketsel (motor) tikler sıradan olanlara nazaran daha yavaş tiklerdir. En hayli kendi bedenine yahut diğerine dokunma ya da vurma, zıplama, halindedir.
■ Karmaşık sese dayalı (vokal) tikler daha anlaşılabilir, hecelere dayanan sözcükler, cümleleri yenidenlamak halindedir.
TABİATIYLA DÜZELİR Mİ?
Gerilim, tasa, uykusuzluk, kahve-kola üzere uyarıcı unsurların tüketimi, sıcaklık, ve yorgunluk üzere etkenler tikleri artırırken; gevşeme, dikkatin arttığı durumlar, bilhassa güzel motor hareketler gerektiren durumlar (müzik aleti çalmak, yüksek sesle okumak, dans etmek yahut spor yapmak) tikleri bastırmaktadır. Çocuklar büyüdükçe tiklerini bastırma yetenekleri de gelişmekte ve süreksiz olarak tiklerini denetim edebilirler. Tikler çocuklara damgalanma, dışlanma, mutsuzluk ve keyifsizlik, özgüven eksikliği ve tasa üzere öbür bir fazlaca sorun yaşatabilir.
NE VAKİT TEDAVİ GEREKİR?
Ergenliğin sonuna yanlışsız tiklerin hem şiddetinde hem sıklık ve seyirde azalma gösterdiği bilinir ve birçoklarında kaybolur ancak kimi vakit erişkinlik boyunca devam ettiği görülmüştür. Tiklerin tabiatı niçiniyle beyin gelişimi etkileyen tüm faktörlerin belirlenmesi ve eşlik eden diğer durumların olup olmadığı detaylı bir biçimde kıymetlendirilmesi tedavi planlaması ve süreci açısından büyük değer kazanır. Birinci değerlendirmenin ve takibin bir çocuk ve ergen ruh sıhhati uzmanı tarafınca yapılması uygun olacaktır. Tiklerin bireyin günlük yaşantısının bozacak şiddette olduğu durumlarda uygun ilaç tedavisi eklenmesi kaide olabilir.