Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan’ın kültür başşehri Şuşa’da Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile bir ortaya geldi. Erdoğan ve Aliyev ikili görüşmenin akabinde Şuşa Beyannamesi’ni imzaladı. Türkiye ile Cumhuriyeti içinde imzalanan beyannamede, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ve Aliyev’in Türk dünyasının eski kültür beşiği Şuşa kentinde görüşmesinin tarihi kıymetine vurgu yapılarak, iki dost ve kardeş ülke içinde imzalanmış tüm memleketler arası dokümanlara, bununla ilgili 13 Ekim 1921 tarihindeki Kars Antlaşması’na sadık oldukları bir kere daha onaylandı.
Beyannamede, 9 Şubat 1994 tarihinde imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içinde Dostluk ve Çok Taraflı İşbirliğinin Geliştirilmesine Ait Anlaşma” ile “Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içinde İşbirliği ve Karşılıklı Yardımlaşma Protokolü”, ayrıyeten 16 Ağustos 2010 tarihinde imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içinde Stratejik İştirak ve Karşılıklı Yardım Anlaşması”na dayanarak, İki ülke ve halkları içindeki dostluk ve kardeşlik bağlarından hareketle Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içindeki alakaların niteliksel olarak yeni, müttefiklik düzebir daha çıkarılmasının iki ülke ve halklarının çıkar ve menfaatlerine hizmet ettiğinin altı çizilerek, ortak çıkarların korunmasında her iki ülkenin siyasi, ekonomik, savunma, kültür, insani, sıhhat, eğitim, toplumsal, gençlik ve spor alanlarındaki imkân ve potansiyelinin birleştirilmesinin değerine dikkat çekildi.
BEYANNAMENİN AYRINTILARI
Milletlerarası hukukun unsur ve normlarının yanı sıra, Birleşmiş Milletler Kuralı’na uygun olarak global ve bölgesel barış, istikrar ve güvenliğin sağlanmasında ortak gayretlerin sürdürülmesinin kıymetinin vurgulandığı beyannamede, ortak çıkarlara dayalı bölgesel ve memleketler arası stratejik konulardaki faaliyetlerin karşılıklı biçimde uyumunun gerekliliği tabir edildi. Beyannamede şu sözlere yer verildi:
* Taraflar, Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı, egemenliği, toprak bütünlüğü, milletlerarası seviyede kabul görmüş hudutlarının dokunulmazlığı üzere ulusal çıkarlara dayanan konularda ikili ve oldukcalu formatlarda dayanışma ve karşılıklı yardım unsurlarından yola çıkarak, Türk dünyasının daima olarak gelişmenine yönelik karşılıklı faaliyetlerin bölgesel ve memleketler arası seviyede ileriye gdolayılmesiyle ilgili uğraşları birleştirerek, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün ve Azerbaycan Halkının Umummilli başkanı Haydar Aliyev’in bilgece söylemiş oldukleri ‘Azerbaycan’ın sevinci sevincimiz, üzüntüsü kederimizdir’ ve ‘Tek millet, iki devlet’ kelamlarının halklarımızın milli-manevi serveti olarak değerlendirildiğini bilhassa vurgulayarak, Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içindeki ikili münasebetlerin daha da genişletilmesi ve derinleştirilmesi perspektiflerini her istikametiyle inceleyerek, beyan ederler.
* Taraflar büyük gururla, Azerbaycan’ın 44 gün süren Vatan Savaşı’nda zafer kazanarak Ermenistan’ın 30 yıldır süren saldırgan siyasetini durdurduğunu, topraklarını işgalden kurtardığını, tarihi adaleti ve milletlerarası hukuku bir daha sağladığını tabir ederler. Azerbaycan, Ermenistan’ın 30 yıl süren saldırısına son verilmesinde, işgal edilmiş toprakların kurtarılmasında, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün sağlanmasında Türkiye Cumhuriyeti’nin manevi-siyasi dayanağına yüksek paha vermektedir.
* Taraflar, Kafkasya bölgesinde istikrar ve güvenliğin pekiştirilmesi, iktisat ve ulaştırma alanındaki tüm bağların bir daha sağlanması, ayrıyeten bölge devletleri içindeki bağlantıların olağana dönüştürülmesi ve uzun vadeli barışın sağlanması tarafındaki eforlarını sürdüreceklerdir. Bu kapsamda, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin özel coğrafik pozisyonu dikkate alınacaktır.
“İKİLİ İŞBİRLİĞİ DERİNLEŞTİRELECEKTİR”
Tarafların Azerbaycan’ın işgalden kurtarılan topraklarında Türkiye-Rusya Ortak Merkezi’nin faaliyetlerine Türkiye’nin katkılarının bölgedeki barış, istikrar ve refahın sağlanmasında kıymetli rol oynadığına vurgu yaptığı beyannamede şu tabirlere yer verildi:
* Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüğü, memleketler arası seviyede tanınmış hudutların dokunulmazlığı, devletlerin iç işlerine karışmama unsurlarına dayanarak müttefiklik ilgilerinin kurulmasının siyasi ve tüzel düzeneklerini belirler.
* Taraflar, dış siyaset alanındaki uyumun ve nizamlı ikili siyasi istişarelerin gerçekleştirilmesinin kıymetini belirtir ve bu istikamette Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içinde Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu çerçevesindeki faaliyetlerin kıymetini vurgular. Taraflar, kendi ulusal çıkar ve menfaatlerini müdafaa ve sağlamaya yönelik bağımsız dış siyaset yürütürler.
* Taraflar, bölgesel ve memleketler arası seviyede istikrar ve refah üzerinden barış, dostluk ve samimi komşuluğa dayalı memleketler arası münasebetlerin geliştirilmesi, ayrıyeten ihtilaflar ile bölgesel ve global güvenlik ve istikrar sıkıntılarının çözümlenmesi tarafında ortak efor gösterirler.
* Taraflar, aktüel, karşılıklı ilgi uyandıran milletlerarası konularda dayanışma ve karşılıklı dayanak sergileyerek yakın yahut örtüşen tavırlardan yola çıkarak ikili işbirliğini derinleştireceklerdir ve BM, AGİT, Avrupa Kurulu, Türk Lisanı Konuşan Ülkeler İşbirliği Kurulu, İİT dahil milletlerarası ve bölgesel kuruluşlar çerçevesinde birbirine karşılıklı dayanak vereceklerdir.
“ORTAK ÇALIŞMA” VURGUSU
Beyannameye nazaran, taraflardan rastgele birinin kanaatine nazaran onun bağımsızlığına, egemenliğine, toprak bütünlüğüne, milletlerarası seviyede tanınmış sonlarının dokunulmazlığına yahut güvenliğine karşı üçüncü bir devlet yahut devletler tarafınca tehdit ve akın gerçekleştirildiğinde taraflar, ortak istişareler yapacak ve bu tehdit yahut atağın önlenmesi hedefiyle BM Kuralı’nın emel ve prensiplerine uygun teşebbüslerde bulunacak, birbirine BM Kaidesi’ne uygun biçimde gerekli yardımı yapacaklar.
Bu yardımın kapsam ve biçimi acil yapılan görüşmeler yoluyla belirlenerek ortak önlemlerin alınması için savunma gereksinimlerinin karşılanmasına karar verileceği ve Silahlı Kuvvetlerin güç ve idare ünitelerinin koordineli faaliyeti sağlanacağının açıklandıği beyannamede şöyleki denildi:
* Tarafların Güvenlik Kurullarının ulusal güvenlik mevzularında sistemli olarak ortak toplantıları düzenlenecektir ve bu toplantılarda ulusal çıkarların, Tarafların çıkarlarını etkileyen bölgesel ve memleketler arası güvenlik bahislerinin müzakeresi gerçekleştirilecektir. Taraflar, iki kardeş ülke silahlı kuvvetlerinin çağın gereklerine uygun olarak bir daha yapılandırılması ve modernizasyonuna yönelik olarak ortak efor göstermeye devam edecektir.
* Taraflar, Ermeni işgalinden kurtarılan rayonlarda başta mayınlı yerlerin temizlenmesi olmak üzere ömrün olağanlaştırılması faaliyetlerini destekleyeceklerdir. Taraflar, savunma yeteneklerinin ve askeri güvenliğin güçlendirilmesine yönelik işçi mübadelesini, ortak eğitim ve tatbikatların düzenlenmesini, iki ülke silahlı kuvvetlerinin bir arada çalışabilirliğinin artırılmasını, çağdaş teknolojilere dayalı silah ve mühimmatların yönetilmesinde yakın işbirliğini ve bu gayeyle yetkili kurum ve kuruluşların koordineli faaliyetinin sağlanmasını teşvik edeceklerdir. Türkiye ve Azerbaycan öteki dost devletlerin orduları ile bir arada askeri tatbikatların düzenlenmesini destekleyeceklerdir.
Taraflar beyannameye nazaran, ulusal ve memleketler arası yükümlülüklerini göz önünde bulundurmak suretiyle, deniz, hava ve uzay alanında karşılıklı teknoloji paylaşımında bulunarak, müşterek yeteneklerin geliştirilmesi amacıyla ortak projelerin yürütülmesini teşvik edecek ve karşılıklı savunma sanayii teknolojilerinin geliştirilmesine olumlu katkı sağlayacak; sahip oldukları silah ve mühimmatla teçhiz edecek, bunların üretim teknolojilerini karşılıklı biçimde teşvik edecek ve hâlihazırda ülkelerinde mevcut olmayan üretim alanlarının oluşturulmasını, ortak araştırma ve üretim faaliyetleri gerçekleştirilmesini, iki ülke savunma sanayi kurumlarının teknoloji, askeri eserler ve hizmetler alanında yerli ve memleketler arası pazarda işbirliği yapmasını destekleyecekler.
EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ
Tarafların iki devlet içinde geliştirilen ve onların çıkarlarına uygun askeri-siyasi işbirliğinin üçüncü devletlere karşı olmadığını belirttikleri beyannamede şu biçimde denildi:
* Taraflar, siber güvenlik alanında işbirliğinin daha da geliştirilmesinin değerini vurgular ve bu alanda ortak bilimsel araştırma çalışmaları, uzman eğitimi gerçekleştirecek, karşılıklı teknik işbirliğini teşvik edeceklerdir. Taraflar, ticari-ekonomik bağlantılarda ulusal ekonomilerinin ve ihracatın çeşitlendirilmesi, bununla birlikte geleceğe dönük alanlarda ortak üretimin oluşturulması, yatırım alanındaki işbirliğinin karşılıklı faydalı gelişimi için daha elverişli ortamın geliştirilmesi istikametinde eforlarını yoğunlaştıracaklardır.
* Bu konuda, Türkiye ve Azerbaycan mamüllerin hür dolanımının sağlanması sistemlerinin oluşturulması tarafında gerekenleri yapacaklardır. Taraflar, bölgenin ve Avrupa’nın güç güvenliğine katkı veren, doğal gaz kaynak ve güzergâh çeşitlendirmesi sağlayan stratejik Güney Gaz Koridorunun hayata geçirilmesinde Türkiye ve Azerbaycan’ın öncü rolünü vurgularlar. Taraflar, Güney Gaz Koridorunun tesirli halde kullanılması ve daha da geliştirilmesine yönelik gayretleri koordineli biçimde sürdüreceklerdir.
* Taraflar ayrıyeten global güç kesimindeki gelişmeleri de dikkate alarak, bölgenin güç arz güvenliğinin pekiştirilmesini teminen elektrik alanında da bölgesel işbirliğine katkı sağlayacak gayretlerin arttırılarak sürdürülmesi konusundaki niyetlerini ortaya koyarlar. Taraflar, iki ülke topraklarından geçen Doğu-Batı/Orta memleketler arası ulaştırma koridorunun rekabet kabiliyetinin artırılması maksadıyla karşılıklı işbirliğini pekiştireceklerdir. Türkiye ve Azerbaycan akıllı ulaşım sistemleri teknolojilerinden istifade ederek, memleketler arası ulaştırma koridorlarının Türkiye-Azerbaycan kısımlarında transit-ulaştırma potansiyelini daha da geliştireceklerdir.
“ZENGEZUR KORİDORU”
Tarafların Türkiye ve Azerbaycan’ı birleştiren Azerbaycan Cumhuriyeti Batı rayonları ile Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti içindeki koridorun (Zengezur Koridoru) açılmasının ve kelam konusu koridorun devamı olarak Nahçıvan-Kars demiryolunun inşaatının iki ülke içindeki ulaştırma-iletişim münasebetlerinin ağırlaştırılmasına kıymetli katkı sağlayacağının açıklandıği beyannamede şu tabirler kullanıldı:
* Taraflar, Türkiye ile Azerbaycan içindeki bağlantıların mevcut düzeyinin genel bölgesel ve milletlerarası barış ve istikrara katkıda bulunmakta olduğunu, alakaların yalnızca iki ülkeye değil, beraberinde bölgeye barış ve istikrar getirerek, başta bölge ülkeleri olmak üzere memleketler arası toplumun huzur, barış ve çıkarlarına da hizmet edeceğini vurgular. Taraflar, bölgesel ve memleketler arası istikrar ve güvenliği olumsuz biçimde etkileyen çeşitli tehdit ve davetlere, bilhassa terör, onun tüm hal ve tezahürlerine, finansmanına, beraberinde kitle imha silahlarının yayılmasına, organize kabahatlere, kara para aklanmasına, uyuşturucu kaçakçılığına, insan ticaretine, yasadışı göçe karşı uğraş alanında ortak efor ve işbirliklerini genişletecek ve derinleştirecekler.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Türkiye Cumhuriyeti’nin egemenliğine, toprak bütünlüğüne, sonlarının dokunulmazlığına, istikrar ve güvenliğine yönelik tüm hareketleri, hem de terörün tüm biçim ve tezahürlerini kınadığının ve Türkiye Cumhuriyeti’nin terörizme karşı yürüttüğü çabayı kati surette desteklediğinin bildirildiği beyannamede, tarafların çeşitli ülkelerde yaşayan Türk ve Azerbaycan diasporaları içindeki işbirliğinin daha sıkı biçimde geliştirilmesi, onların maruz kaldıkları genel problemler karşısında birlikte adım atılması ve devamlı dayanışma sergilenmesi emeliyle uğraşlarını birleştirecekleri kaydedildi.
Ülkelerinin tanıtımı ve ulusal çıkarlarının korunmasına dair tarihi gerçeklerin dünya kamuoyuna duyurulmasında diaspora faaliyetinin uyumunu ve karşılıklı dayanağı teşvik edeceklerini beyan ettiği bildiri şu biçimde devam etti:
* Taraflar, Ermenistan’ın Türkiye’ye karşı temelsiz tezlerinin, tarihin çarpıtılması ve tarihi gerçeklerin tahrif edilerek siyasallaştırılması teşebbüslerinin bölgede barış ve istikrara ziyan verdiğini vurgulamakta, bu çerçevede 1915 yılı olaylarına ait olarak kendi arşivlerini açan Türkiye’nin, Ermenistan’daki ve başka ülkelerdeki arşivlerin açılması ve bu bahiste tarihçiler tarafınca araştırmaların yapılmasına yönelik gayretlerini desteklemektedirler.
* Taraflar, 10 Aralık 2020 tarihinde imzalanan ‘Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti içinde Medya Alanında Stratejik İşbirliğine Dair Mutabakat Zaptı’na uygun olarak Türkiye-Azerbaycan Medya Platformunun imkanlarını göz önünde bulundurarak, iki ülkenin ilgili kurumları içinde enformasyon, irtibat ve toplumsal diplomasi alanlarındaki işbirliğini daha da güçlendirecek ve bu çerçevede Dışişleri Bakanlıkları içinde daima olarak enformasyona ait sık görüşmeler ve değişimler yapılacaktır.
* Taraflar, parlamentolararası işbirliğinin daha da güçlendirilmesi ve bu tarafta karşılıklı faaliyetin artırılmasını teşvik ederler. Taraflar, iki halkın ortak bedellerinin kıymetli tezahürlerine gerekli toplumsal takviyenin gösterilmesini sağlayacak, tarihi ve kültürel mirasların korunması için ortak faaliyet gerçekleştireceklerdir.
Tarafların Türk dünyasının birlik ve refahına hizmet edecek ulusal ve milletlerarası gayretlerin artırılmasına dikkat çektiği beyannamede, tarafların Türk kültür mirasının milletlerarası seviyede tanıtımı ve teşviki alanında ortak işbirliğini güçlendirecekleri vurgulandı. Beyannameye göre, taraflar, Türk dayanışmasının daha da pekiştirilmesi hedefiyle Türk Lisanı Konuşan Ülkeler İşbirliği Kurulu, Türk Akademisi, Türk Kültür ve Mirası Vakfı, TÜRKSOY ve Türk Lisanı Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetlere ivme kazandıracaklar.
“ORTAKLAŞA VE DAİMA FAALİYETLER GERÇEKLEŞTİRİLECEK”
Tarafların bir tarafın vatandaşlarının başka tarafın topraklarına kimlik kartı ile seyahat etmelerine dair kabul edilen mutabakattan duydukları memnuniyetin tabir edildiği beyanname şu sözlerle sonlandı:
* Kelam konusu muahedenin halklarımız içindeki yakınlık ve beşerler içindeki alakalar açısından müstesna ehemmiyetini tabir ederek, bir tarafın vatandaşlarının öteki tarafın topraklarında ikamet etme hakkı elde etmelerini mütekabiliyet unsuruna dayalı olarak kolaylaştırmak için gerekli çalışmaların yapılmasını takdir ederler.
* Taraflar, gerekli devlet dayanağını sağlayarak halkları içindeki ortak kıymetlere dayalı yakın bağlantıları insani, toplumsal güvenlik, bilimsel, eğitim, sıhhat, kültür, gençlik ve spor alanlarında daha da geliştirecek ve derinleştireceklerdir. Bu emelle, iki ülkenin ilgili kurumları tarafınca ortaklaşa olarak daima faaliyetler gerçekleştirilecektir.
Beyannamede, 9 Şubat 1994 tarihinde imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içinde Dostluk ve Çok Taraflı İşbirliğinin Geliştirilmesine Ait Anlaşma” ile “Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içinde İşbirliği ve Karşılıklı Yardımlaşma Protokolü”, ayrıyeten 16 Ağustos 2010 tarihinde imzalanan “Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içinde Stratejik İştirak ve Karşılıklı Yardım Anlaşması”na dayanarak, İki ülke ve halkları içindeki dostluk ve kardeşlik bağlarından hareketle Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içindeki alakaların niteliksel olarak yeni, müttefiklik düzebir daha çıkarılmasının iki ülke ve halklarının çıkar ve menfaatlerine hizmet ettiğinin altı çizilerek, ortak çıkarların korunmasında her iki ülkenin siyasi, ekonomik, savunma, kültür, insani, sıhhat, eğitim, toplumsal, gençlik ve spor alanlarındaki imkân ve potansiyelinin birleştirilmesinin değerine dikkat çekildi.
BEYANNAMENİN AYRINTILARI
Milletlerarası hukukun unsur ve normlarının yanı sıra, Birleşmiş Milletler Kuralı’na uygun olarak global ve bölgesel barış, istikrar ve güvenliğin sağlanmasında ortak gayretlerin sürdürülmesinin kıymetinin vurgulandığı beyannamede, ortak çıkarlara dayalı bölgesel ve memleketler arası stratejik konulardaki faaliyetlerin karşılıklı biçimde uyumunun gerekliliği tabir edildi. Beyannamede şu sözlere yer verildi:
* Taraflar, Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı, egemenliği, toprak bütünlüğü, milletlerarası seviyede kabul görmüş hudutlarının dokunulmazlığı üzere ulusal çıkarlara dayanan konularda ikili ve oldukcalu formatlarda dayanışma ve karşılıklı yardım unsurlarından yola çıkarak, Türk dünyasının daima olarak gelişmenine yönelik karşılıklı faaliyetlerin bölgesel ve memleketler arası seviyede ileriye gdolayılmesiyle ilgili uğraşları birleştirerek, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün ve Azerbaycan Halkının Umummilli başkanı Haydar Aliyev’in bilgece söylemiş oldukleri ‘Azerbaycan’ın sevinci sevincimiz, üzüntüsü kederimizdir’ ve ‘Tek millet, iki devlet’ kelamlarının halklarımızın milli-manevi serveti olarak değerlendirildiğini bilhassa vurgulayarak, Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içindeki ikili münasebetlerin daha da genişletilmesi ve derinleştirilmesi perspektiflerini her istikametiyle inceleyerek, beyan ederler.
* Taraflar büyük gururla, Azerbaycan’ın 44 gün süren Vatan Savaşı’nda zafer kazanarak Ermenistan’ın 30 yıldır süren saldırgan siyasetini durdurduğunu, topraklarını işgalden kurtardığını, tarihi adaleti ve milletlerarası hukuku bir daha sağladığını tabir ederler. Azerbaycan, Ermenistan’ın 30 yıl süren saldırısına son verilmesinde, işgal edilmiş toprakların kurtarılmasında, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün sağlanmasında Türkiye Cumhuriyeti’nin manevi-siyasi dayanağına yüksek paha vermektedir.
* Taraflar, Kafkasya bölgesinde istikrar ve güvenliğin pekiştirilmesi, iktisat ve ulaştırma alanındaki tüm bağların bir daha sağlanması, ayrıyeten bölge devletleri içindeki bağlantıların olağana dönüştürülmesi ve uzun vadeli barışın sağlanması tarafındaki eforlarını sürdüreceklerdir. Bu kapsamda, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin özel coğrafik pozisyonu dikkate alınacaktır.
“İKİLİ İŞBİRLİĞİ DERİNLEŞTİRELECEKTİR”
Tarafların Azerbaycan’ın işgalden kurtarılan topraklarında Türkiye-Rusya Ortak Merkezi’nin faaliyetlerine Türkiye’nin katkılarının bölgedeki barış, istikrar ve refahın sağlanmasında kıymetli rol oynadığına vurgu yaptığı beyannamede şu tabirlere yer verildi:
* Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüğü, memleketler arası seviyede tanınmış hudutların dokunulmazlığı, devletlerin iç işlerine karışmama unsurlarına dayanarak müttefiklik ilgilerinin kurulmasının siyasi ve tüzel düzeneklerini belirler.
* Taraflar, dış siyaset alanındaki uyumun ve nizamlı ikili siyasi istişarelerin gerçekleştirilmesinin kıymetini belirtir ve bu istikamette Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti içinde Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu çerçevesindeki faaliyetlerin kıymetini vurgular. Taraflar, kendi ulusal çıkar ve menfaatlerini müdafaa ve sağlamaya yönelik bağımsız dış siyaset yürütürler.
* Taraflar, bölgesel ve memleketler arası seviyede istikrar ve refah üzerinden barış, dostluk ve samimi komşuluğa dayalı memleketler arası münasebetlerin geliştirilmesi, ayrıyeten ihtilaflar ile bölgesel ve global güvenlik ve istikrar sıkıntılarının çözümlenmesi tarafında ortak efor gösterirler.
* Taraflar, aktüel, karşılıklı ilgi uyandıran milletlerarası konularda dayanışma ve karşılıklı dayanak sergileyerek yakın yahut örtüşen tavırlardan yola çıkarak ikili işbirliğini derinleştireceklerdir ve BM, AGİT, Avrupa Kurulu, Türk Lisanı Konuşan Ülkeler İşbirliği Kurulu, İİT dahil milletlerarası ve bölgesel kuruluşlar çerçevesinde birbirine karşılıklı dayanak vereceklerdir.
“ORTAK ÇALIŞMA” VURGUSU
Beyannameye nazaran, taraflardan rastgele birinin kanaatine nazaran onun bağımsızlığına, egemenliğine, toprak bütünlüğüne, milletlerarası seviyede tanınmış sonlarının dokunulmazlığına yahut güvenliğine karşı üçüncü bir devlet yahut devletler tarafınca tehdit ve akın gerçekleştirildiğinde taraflar, ortak istişareler yapacak ve bu tehdit yahut atağın önlenmesi hedefiyle BM Kuralı’nın emel ve prensiplerine uygun teşebbüslerde bulunacak, birbirine BM Kaidesi’ne uygun biçimde gerekli yardımı yapacaklar.
Bu yardımın kapsam ve biçimi acil yapılan görüşmeler yoluyla belirlenerek ortak önlemlerin alınması için savunma gereksinimlerinin karşılanmasına karar verileceği ve Silahlı Kuvvetlerin güç ve idare ünitelerinin koordineli faaliyeti sağlanacağının açıklandıği beyannamede şöyleki denildi:
* Tarafların Güvenlik Kurullarının ulusal güvenlik mevzularında sistemli olarak ortak toplantıları düzenlenecektir ve bu toplantılarda ulusal çıkarların, Tarafların çıkarlarını etkileyen bölgesel ve memleketler arası güvenlik bahislerinin müzakeresi gerçekleştirilecektir. Taraflar, iki kardeş ülke silahlı kuvvetlerinin çağın gereklerine uygun olarak bir daha yapılandırılması ve modernizasyonuna yönelik olarak ortak efor göstermeye devam edecektir.
* Taraflar, Ermeni işgalinden kurtarılan rayonlarda başta mayınlı yerlerin temizlenmesi olmak üzere ömrün olağanlaştırılması faaliyetlerini destekleyeceklerdir. Taraflar, savunma yeteneklerinin ve askeri güvenliğin güçlendirilmesine yönelik işçi mübadelesini, ortak eğitim ve tatbikatların düzenlenmesini, iki ülke silahlı kuvvetlerinin bir arada çalışabilirliğinin artırılmasını, çağdaş teknolojilere dayalı silah ve mühimmatların yönetilmesinde yakın işbirliğini ve bu gayeyle yetkili kurum ve kuruluşların koordineli faaliyetinin sağlanmasını teşvik edeceklerdir. Türkiye ve Azerbaycan öteki dost devletlerin orduları ile bir arada askeri tatbikatların düzenlenmesini destekleyeceklerdir.
Taraflar beyannameye nazaran, ulusal ve memleketler arası yükümlülüklerini göz önünde bulundurmak suretiyle, deniz, hava ve uzay alanında karşılıklı teknoloji paylaşımında bulunarak, müşterek yeteneklerin geliştirilmesi amacıyla ortak projelerin yürütülmesini teşvik edecek ve karşılıklı savunma sanayii teknolojilerinin geliştirilmesine olumlu katkı sağlayacak; sahip oldukları silah ve mühimmatla teçhiz edecek, bunların üretim teknolojilerini karşılıklı biçimde teşvik edecek ve hâlihazırda ülkelerinde mevcut olmayan üretim alanlarının oluşturulmasını, ortak araştırma ve üretim faaliyetleri gerçekleştirilmesini, iki ülke savunma sanayi kurumlarının teknoloji, askeri eserler ve hizmetler alanında yerli ve memleketler arası pazarda işbirliği yapmasını destekleyecekler.
EKONOMİK İŞBİRLİKLERİ
Tarafların iki devlet içinde geliştirilen ve onların çıkarlarına uygun askeri-siyasi işbirliğinin üçüncü devletlere karşı olmadığını belirttikleri beyannamede şu biçimde denildi:
* Taraflar, siber güvenlik alanında işbirliğinin daha da geliştirilmesinin değerini vurgular ve bu alanda ortak bilimsel araştırma çalışmaları, uzman eğitimi gerçekleştirecek, karşılıklı teknik işbirliğini teşvik edeceklerdir. Taraflar, ticari-ekonomik bağlantılarda ulusal ekonomilerinin ve ihracatın çeşitlendirilmesi, bununla birlikte geleceğe dönük alanlarda ortak üretimin oluşturulması, yatırım alanındaki işbirliğinin karşılıklı faydalı gelişimi için daha elverişli ortamın geliştirilmesi istikametinde eforlarını yoğunlaştıracaklardır.
* Bu konuda, Türkiye ve Azerbaycan mamüllerin hür dolanımının sağlanması sistemlerinin oluşturulması tarafında gerekenleri yapacaklardır. Taraflar, bölgenin ve Avrupa’nın güç güvenliğine katkı veren, doğal gaz kaynak ve güzergâh çeşitlendirmesi sağlayan stratejik Güney Gaz Koridorunun hayata geçirilmesinde Türkiye ve Azerbaycan’ın öncü rolünü vurgularlar. Taraflar, Güney Gaz Koridorunun tesirli halde kullanılması ve daha da geliştirilmesine yönelik gayretleri koordineli biçimde sürdüreceklerdir.
* Taraflar ayrıyeten global güç kesimindeki gelişmeleri de dikkate alarak, bölgenin güç arz güvenliğinin pekiştirilmesini teminen elektrik alanında da bölgesel işbirliğine katkı sağlayacak gayretlerin arttırılarak sürdürülmesi konusundaki niyetlerini ortaya koyarlar. Taraflar, iki ülke topraklarından geçen Doğu-Batı/Orta memleketler arası ulaştırma koridorunun rekabet kabiliyetinin artırılması maksadıyla karşılıklı işbirliğini pekiştireceklerdir. Türkiye ve Azerbaycan akıllı ulaşım sistemleri teknolojilerinden istifade ederek, memleketler arası ulaştırma koridorlarının Türkiye-Azerbaycan kısımlarında transit-ulaştırma potansiyelini daha da geliştireceklerdir.
“ZENGEZUR KORİDORU”
Tarafların Türkiye ve Azerbaycan’ı birleştiren Azerbaycan Cumhuriyeti Batı rayonları ile Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti içindeki koridorun (Zengezur Koridoru) açılmasının ve kelam konusu koridorun devamı olarak Nahçıvan-Kars demiryolunun inşaatının iki ülke içindeki ulaştırma-iletişim münasebetlerinin ağırlaştırılmasına kıymetli katkı sağlayacağının açıklandıği beyannamede şu tabirler kullanıldı:
* Taraflar, Türkiye ile Azerbaycan içindeki bağlantıların mevcut düzeyinin genel bölgesel ve milletlerarası barış ve istikrara katkıda bulunmakta olduğunu, alakaların yalnızca iki ülkeye değil, beraberinde bölgeye barış ve istikrar getirerek, başta bölge ülkeleri olmak üzere memleketler arası toplumun huzur, barış ve çıkarlarına da hizmet edeceğini vurgular. Taraflar, bölgesel ve memleketler arası istikrar ve güvenliği olumsuz biçimde etkileyen çeşitli tehdit ve davetlere, bilhassa terör, onun tüm hal ve tezahürlerine, finansmanına, beraberinde kitle imha silahlarının yayılmasına, organize kabahatlere, kara para aklanmasına, uyuşturucu kaçakçılığına, insan ticaretine, yasadışı göçe karşı uğraş alanında ortak efor ve işbirliklerini genişletecek ve derinleştirecekler.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Türkiye Cumhuriyeti’nin egemenliğine, toprak bütünlüğüne, sonlarının dokunulmazlığına, istikrar ve güvenliğine yönelik tüm hareketleri, hem de terörün tüm biçim ve tezahürlerini kınadığının ve Türkiye Cumhuriyeti’nin terörizme karşı yürüttüğü çabayı kati surette desteklediğinin bildirildiği beyannamede, tarafların çeşitli ülkelerde yaşayan Türk ve Azerbaycan diasporaları içindeki işbirliğinin daha sıkı biçimde geliştirilmesi, onların maruz kaldıkları genel problemler karşısında birlikte adım atılması ve devamlı dayanışma sergilenmesi emeliyle uğraşlarını birleştirecekleri kaydedildi.
Ülkelerinin tanıtımı ve ulusal çıkarlarının korunmasına dair tarihi gerçeklerin dünya kamuoyuna duyurulmasında diaspora faaliyetinin uyumunu ve karşılıklı dayanağı teşvik edeceklerini beyan ettiği bildiri şu biçimde devam etti:
* Taraflar, Ermenistan’ın Türkiye’ye karşı temelsiz tezlerinin, tarihin çarpıtılması ve tarihi gerçeklerin tahrif edilerek siyasallaştırılması teşebbüslerinin bölgede barış ve istikrara ziyan verdiğini vurgulamakta, bu çerçevede 1915 yılı olaylarına ait olarak kendi arşivlerini açan Türkiye’nin, Ermenistan’daki ve başka ülkelerdeki arşivlerin açılması ve bu bahiste tarihçiler tarafınca araştırmaların yapılmasına yönelik gayretlerini desteklemektedirler.
* Taraflar, 10 Aralık 2020 tarihinde imzalanan ‘Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti içinde Medya Alanında Stratejik İşbirliğine Dair Mutabakat Zaptı’na uygun olarak Türkiye-Azerbaycan Medya Platformunun imkanlarını göz önünde bulundurarak, iki ülkenin ilgili kurumları içinde enformasyon, irtibat ve toplumsal diplomasi alanlarındaki işbirliğini daha da güçlendirecek ve bu çerçevede Dışişleri Bakanlıkları içinde daima olarak enformasyona ait sık görüşmeler ve değişimler yapılacaktır.
* Taraflar, parlamentolararası işbirliğinin daha da güçlendirilmesi ve bu tarafta karşılıklı faaliyetin artırılmasını teşvik ederler. Taraflar, iki halkın ortak bedellerinin kıymetli tezahürlerine gerekli toplumsal takviyenin gösterilmesini sağlayacak, tarihi ve kültürel mirasların korunması için ortak faaliyet gerçekleştireceklerdir.
Tarafların Türk dünyasının birlik ve refahına hizmet edecek ulusal ve milletlerarası gayretlerin artırılmasına dikkat çektiği beyannamede, tarafların Türk kültür mirasının milletlerarası seviyede tanıtımı ve teşviki alanında ortak işbirliğini güçlendirecekleri vurgulandı. Beyannameye göre, taraflar, Türk dayanışmasının daha da pekiştirilmesi hedefiyle Türk Lisanı Konuşan Ülkeler İşbirliği Kurulu, Türk Akademisi, Türk Kültür ve Mirası Vakfı, TÜRKSOY ve Türk Lisanı Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetlere ivme kazandıracaklar.
“ORTAKLAŞA VE DAİMA FAALİYETLER GERÇEKLEŞTİRİLECEK”
Tarafların bir tarafın vatandaşlarının başka tarafın topraklarına kimlik kartı ile seyahat etmelerine dair kabul edilen mutabakattan duydukları memnuniyetin tabir edildiği beyanname şu sözlerle sonlandı:
* Kelam konusu muahedenin halklarımız içindeki yakınlık ve beşerler içindeki alakalar açısından müstesna ehemmiyetini tabir ederek, bir tarafın vatandaşlarının öteki tarafın topraklarında ikamet etme hakkı elde etmelerini mütekabiliyet unsuruna dayalı olarak kolaylaştırmak için gerekli çalışmaların yapılmasını takdir ederler.
* Taraflar, gerekli devlet dayanağını sağlayarak halkları içindeki ortak kıymetlere dayalı yakın bağlantıları insani, toplumsal güvenlik, bilimsel, eğitim, sıhhat, kültür, gençlik ve spor alanlarında daha da geliştirecek ve derinleştireceklerdir. Bu emelle, iki ülkenin ilgili kurumları tarafınca ortaklaşa olarak daima faaliyetler gerçekleştirilecektir.