Suudi ve İranlı liderler konuşmalarını tamamladıktan sonra ikili görüşme için ana konferans salonundan ayrıldılar.
Prens Muhammed’in Sayın Raisi’yi selamlaması, bir zamanlar İran’ı bölgede genişlemeci politikalar izlememesi konusunda açıkça uyaran Suudi lider için dikkate değer bir veda anlamına geliyordu. 2017’de bir televizyon röportajında ”Mücadelenin Suudi Arabistan’da gerçekleşmesini beklemeyeceğiz” dedi. Bunun yerine onlar için mücadelenin Suudi Arabistan’da değil İran’da gerçekleşmesini sağlamak için çalışacağız.”
Amerikan haber kaynaklarına verdiği röportajlarda, bir keresinde İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’i de Hitler’e benzetmişti. Veliaht prens 2018’de CBS News’e verdiği demeçte, “Çünkü genişlemek istiyor; Orta Doğu’da, o zamanlar genişlemek isteyen Hitler’e çok benzeyen kendi projesini yaratmak istiyor.”
Washington’daki Arap Körfez Devletleri Enstitüsü’nde kıdemli araştırmacı olan Kristin Diwan, Riyad’ın İran’la yakın istişarelerinin krallığın pragmatizmini gösterdiğini söyledi.
Bayan Diwan, “Çatışmanın tırmanmasını önlemek ve hatta belki de Hamas’la nihai oyunun üstesinden gelmek için İran’ın işbirliğine ihtiyaç olduğunu biliyorlar” dedi.
Ancak bazı liderlerin normalleşme nedeniyle köşeye sıkıştırıldığı ve diğerlerinin daha sert önlemler talep ettiği bir ortamda, Suudi Arabistan orta yolu korumak için iyi bir konumda” dedi. “Başarılı olmak için Amerikan desteğine ihtiyaçları var.”
Savaştan bu yana İran destekli Iraklı ve Suriyeli milisler, Irak ve Suriye’deki Amerikan kuvvetlerine karşı bir dizi füze ve insansız hava aracı saldırısı düzenledi. Lübnan’ın İran destekli güçlü milis grubu Hizbullah’ın da İsrail ordusuyla karşılıklı ateş açmaya devam etmesi, daha geniş bir çatışma korkusunu artırdı.
Hamas’ın İran’la ilişkileri de son yıllarda daha da gelişti. Grubun Gazze’deki liderlerinden Yahya Sinwar, Hamas’ın 2012 yılında Suriye iç savaşı sırasında İran’ın yakın müttefiki Suriye’deki ofisini kapatmasıyla bozulan İran’la bağlarını yeniden tesis etti.
Diplomatlara ve güvenlik yetkililerine göre bu restorasyon, Hamas’ın Gazze’deki askeri kanadı ile İran’ın bölgesel milis ağı olan Direniş Ekseni arasındaki bağları derinleştirdi.
Suudi Arabistan başlangıçta bu hafta sonu için biri Arap Birliği, diğeri ise çok daha büyük olan İslam İşbirliği Teşkilatı üyeleri için olmak üzere iki zirve planlamıştı. Ancak Cumartesi günü tek bir etkinlikte bir araya getirildiler ve yüzeysel de olsa yeni keşfedilen bir birlik ortaya çıktı.
Zirveye Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ve Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas da katıldı. Suriye iç savaşında işlenen zulümler nedeniyle dışlanan Sayın Esad’ın varlığı, 13 yıl aradan sonra ilk kez Mayıs ayında Arap liderlerin katıldığı yıllık zirveye katılarak bölgeye dönüşünü sağlamlaştırdı.
Sayın Raisi, zirvenin oturum aralarında Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Sisi ile de bir araya geldi ve Kahire ile Tahran arasındaki diplomatik ilişkilerin normalleştirilmesi konusunu ele aldı. İran ve Mısır, 1979 devriminden sonra ilişkilerini kestiler ve Mısır’ın demokratik olarak seçilen ilk cumhurbaşkanı olan üst düzey Müslüman Kardeşler lideri Muhammed Mursi’nin kısa süreli başkanlığı sırasında kısa süreliğine yeniden başlattılar.
Ahmed Al Umran Cidde, Suudi Arabistan’dan gelen raporlar ve Yara Bayoumy Kudüs’ten. Farnaz Fassihi New York’tan gelen raporlara katkıda bulundu.
Prens Muhammed’in Sayın Raisi’yi selamlaması, bir zamanlar İran’ı bölgede genişlemeci politikalar izlememesi konusunda açıkça uyaran Suudi lider için dikkate değer bir veda anlamına geliyordu. 2017’de bir televizyon röportajında ”Mücadelenin Suudi Arabistan’da gerçekleşmesini beklemeyeceğiz” dedi. Bunun yerine onlar için mücadelenin Suudi Arabistan’da değil İran’da gerçekleşmesini sağlamak için çalışacağız.”
Amerikan haber kaynaklarına verdiği röportajlarda, bir keresinde İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’i de Hitler’e benzetmişti. Veliaht prens 2018’de CBS News’e verdiği demeçte, “Çünkü genişlemek istiyor; Orta Doğu’da, o zamanlar genişlemek isteyen Hitler’e çok benzeyen kendi projesini yaratmak istiyor.”
Washington’daki Arap Körfez Devletleri Enstitüsü’nde kıdemli araştırmacı olan Kristin Diwan, Riyad’ın İran’la yakın istişarelerinin krallığın pragmatizmini gösterdiğini söyledi.
Bayan Diwan, “Çatışmanın tırmanmasını önlemek ve hatta belki de Hamas’la nihai oyunun üstesinden gelmek için İran’ın işbirliğine ihtiyaç olduğunu biliyorlar” dedi.
Ancak bazı liderlerin normalleşme nedeniyle köşeye sıkıştırıldığı ve diğerlerinin daha sert önlemler talep ettiği bir ortamda, Suudi Arabistan orta yolu korumak için iyi bir konumda” dedi. “Başarılı olmak için Amerikan desteğine ihtiyaçları var.”
Savaştan bu yana İran destekli Iraklı ve Suriyeli milisler, Irak ve Suriye’deki Amerikan kuvvetlerine karşı bir dizi füze ve insansız hava aracı saldırısı düzenledi. Lübnan’ın İran destekli güçlü milis grubu Hizbullah’ın da İsrail ordusuyla karşılıklı ateş açmaya devam etmesi, daha geniş bir çatışma korkusunu artırdı.
Hamas’ın İran’la ilişkileri de son yıllarda daha da gelişti. Grubun Gazze’deki liderlerinden Yahya Sinwar, Hamas’ın 2012 yılında Suriye iç savaşı sırasında İran’ın yakın müttefiki Suriye’deki ofisini kapatmasıyla bozulan İran’la bağlarını yeniden tesis etti.
Diplomatlara ve güvenlik yetkililerine göre bu restorasyon, Hamas’ın Gazze’deki askeri kanadı ile İran’ın bölgesel milis ağı olan Direniş Ekseni arasındaki bağları derinleştirdi.
Suudi Arabistan başlangıçta bu hafta sonu için biri Arap Birliği, diğeri ise çok daha büyük olan İslam İşbirliği Teşkilatı üyeleri için olmak üzere iki zirve planlamıştı. Ancak Cumartesi günü tek bir etkinlikte bir araya getirildiler ve yüzeysel de olsa yeni keşfedilen bir birlik ortaya çıktı.
Zirveye Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ve Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas da katıldı. Suriye iç savaşında işlenen zulümler nedeniyle dışlanan Sayın Esad’ın varlığı, 13 yıl aradan sonra ilk kez Mayıs ayında Arap liderlerin katıldığı yıllık zirveye katılarak bölgeye dönüşünü sağlamlaştırdı.
Sayın Raisi, zirvenin oturum aralarında Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Sisi ile de bir araya geldi ve Kahire ile Tahran arasındaki diplomatik ilişkilerin normalleştirilmesi konusunu ele aldı. İran ve Mısır, 1979 devriminden sonra ilişkilerini kestiler ve Mısır’ın demokratik olarak seçilen ilk cumhurbaşkanı olan üst düzey Müslüman Kardeşler lideri Muhammed Mursi’nin kısa süreli başkanlığı sırasında kısa süreliğine yeniden başlattılar.
Ahmed Al Umran Cidde, Suudi Arabistan’dan gelen raporlar ve Yara Bayoumy Kudüs’ten. Farnaz Fassihi New York’tan gelen raporlara katkıda bulundu.