Taliban nasıl kuruldu? Bugünkü gücüne nasıl kavuştu? : 1.5 milyar dolarlık iktisat
DÜNYA TAŞLARDAN-SÖZCÜ.COM.TR
Taliban, ABD liderliğindeki güçlerin 20 yıl daha sonra Afganistan’dan çekilmeye başlamasıyla ülkede aktifliğini artırırken, dün itibariyle tüm vilayetlerin idaresini ele geçirdi. Afganistan Devlet Lideri Eşref Gani, ülkeyi terk etti. Milletlerarası basın tarafınca paylaşılan fotoğraflar, geride kalanların tasasını ve ülkeyi terk etme çabalarını ortaya koydu.
Pekala Taliban ne vakit ve nasıl ortaya çıktı? Bugünkü gücüne nasıl kavuştu? Nasıl uygulamaları var? Bu yazıda hepsini sizler için derledik…
İÇ SAVAŞ İLE ORTAYA ÇIKTI
Taliban, Arapça talib (öğrenci) sözünün çoğulu Taliban (öğrenciler) ismini kullanarak 1994 yılında 50 medrese öğrencisinin iştirakiyle kuruldu. Yalnızca Afganistan’da 85 bin savaşçısı olduğuna inanılan Taliban, kurulduktan daha sonra, dokuz yıl boyunca mücahitler olarak isimlendirilen Afgan isyancılarla birlikte Sovyet işgaline karşı savaştı. Kuruluş ideolojisini de Afganistan’da İslam’a dayalı bir idare getirmek olarak tanımladı.
ABD, Soğuk Savaş sırasındaki en büyük düşmanı eski SSCB’ye karşı yürütülen siyasetin bir kesimi olarak o devirler, mücahitlere silah ve para sağlıyordu. Sovyetler ise o periyot, ülkenin birinci cumhurbaşkanı Mohammad Daoud Khan’a karşı kanlı bir darbe düzenleyen komünist başkanları destekliyordu.
Sovyetler, 1989’da Afganistan’dan çekildikten daha sonra, ülke kısa müddette kaosa sürüklendi. Tarihler 1992’yi gösterdiğinde, iktidar savaşı yaşanan Afganistan’da iç savaş patlak verdi.
İç savaşta ortaya çıkan kümelerden biri de Taliban’dı…
DİNİ OKULLARDA EĞİTİM GÖRENLERDEN OLUŞUYOR
Afganistan ve Pakistan’da muhafazakar dini okullarda eğitim bakılırsan Taliban milisleri 1994’te örgütü kurdu ve devlet sahnesinde değerli bir rol üstlendi.
İç savaştan yararlanan Taliban, Kabil’den daha sonraki en büyük kent olan Kandahar’ın denetimini ele geçirerek süratli askeri kazanımlar elde etti ve buradaki halka ‘barışçıl’ hayat kelamı verdi. Savaştan bıkmış halk, onları kurtarıcıları olarak görürken, milletlerarası kamuoyu onları savaş kabahati işlemekle itham ediyordu.
1996’da Taliban başşehir Kabil’i ele geçirdi ve ülkenin son komünist lideri Necibullah Ahmedzai’yi Kabil meydanında astı. Afganistan’ı bir İslam buyrukluğu ilan etti ve İslam hukukunun katı yorumunu empoze etmeye başladı. Bu başarısı yalnızca üç ülke tarafınca tanındı: Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Pakistan.
Mahallî idarenin yol açtığı yolsuzluklarla savaşacağını açıklaması, onları halk içinde kısa müddette tanınan hale getirdi.
BAYANLARIN EĞİTİM GÖRMESİ YASAKLANDI
Lakin küme, ‘iç savaş kabahatlerinin devam etmemesi için getirdiği kısıtlamaları’ hiçbir vakit hafifçeletmedi. Bayanların eğitim görmesi, hekimler hariç tüm bayanların çalışması yasaklandı. Kurallara uymayanlar mevtle tehdit edildi, sokaklarda azap gördü, mahpusa atıldı.
İdarede kaldıkları altı yıl boyunca cümbüş dalının (müzik, televizyon gibi) kısıtlandığı, azınlıkların berbat muameleyle karşılaştıkları bilinir. Taliban’ın idarede kaldığı mühlet boyunca, erkek atletlerin kıyafetlerine karışırken, beş vakit namaz niçiniyle maçlara orta verilmesi, ülkede spor faaliyetlerini de durma noktasına getirdi. 2001 yılında Bamiyan eyaletindeki tarihi Buda heykellerini yok etme sonucu, dünya çapında büyük yansılara yol açtı.
1999’da Birleşmiş Milletler, Taliban’a El Kural ile ilişkileri niçiniyle yaptırımlar uyguladı.
11 EYLÜL’DE AFGANİSTAN ROLÜ
ABD, 7 Ekim 2001’de Taliban’ın, eski mücahit kumandanı Abdul Rab Rassool Sayyaf tarafınca ülkeye davet edildikten daha sonra, El Kural önderi Usame bin Ladin’i teslim etmemeleri niçiniyle Afganistan’ı işgal etti.
Devrin ABD Lideri Bush, tüm müzakereleri kapalı tutarken, örgütün 11 Eylül’deki rollerine ait istedikleri delilleri da sunmayı reddetti.
ABD ve müttefikleri Afganistan’a bombalar yağdırırken, Taliban birkaç ay içerisinde iktidardan ayrılmak zorunda kaldı. 2001’in Aralık ayında Hamid Karzai başkanlığında yeni bir süreksiz hükümet kuruldu. Lakin 2006 yılında, Taliban bir daha bir ortaya geldiğinde, kümeye yeni mücahitler katmış, ve işgalcilere karşı çabasını geliştirmişti.
40 BİNDen çok SİVİL ÖLDÜ
Yaklaşık 20 yıl süren çatışmalar kararı Afganistan, harap oldu… 40 binden çok sivil ömrünü kaybetti. 64 bin Afgan askeri ve 3 bin 500 milletlerarası asker öldürüldü.
2011’de Obama idaresi, bir küme Taliban yetkilisine, bu biçimdeki Afgan hükümetiyle müzakere yürütebilmesine ön ayak olmak için Katar’da oturma müsaadesi verilmesine takviye oldu. 2018’de Trump idaresi, Afgan hükümetini dahil etmeden kümeyle resmi, yüz yüze görüşmelere başladı. Taliban, beyaz bayraklı, Afganistan İslam Buyrukluğu ismini verdiği “paralel bir devlet” kurdu. Ayrıyeten ülkenin 34 vilayetinde kendi idareleri olan gölge valileri seçti.
Taliban şefleri, ülkenin finans, sıhhat ve eğitim üzere öncelikli bahislerinden sorumlu olan komiteye başkanlık ederken, ülkedeki mahkemeleri bile kendileri yönetiyor.
TALİBAN, YILDA 1.5 MİLYAR DOLAR KAZANIYOR
BM Komitesi ve örgüt üyelerine nazaran, Taliban, yılda 1.5 milyar dolara yakın kazanıyor.
Ayrıyeten Taliban’ın bölgesel uyuşturucu ticaretinde de kıymetli bir rol oynadığı biliniyor. Ülkedeki yasal olmayan örgüt ve mafyalarla metanfetamin ticaretinin büyük bir kısmını elinde tutarken, madencilik ve maden ticareti de Taliban’ın esas gelir kaynakları içinde yer alıyor.
ABD, Afganistan’a yönelik taarruzları boyunca uyuşturucu üretim alanlarına biroldukca sefer hava saldırısı yaptı, milyonlarca dolar harcadı. Lakin bugün dünyanın en büyük afyon tedarikçisi olan Taliban, uyuşturucu gelirini hiç bir vakit kaybetmedi.
‘TALİBAN’I BİZ VAR ETTİK’
BM Uyuşturucu ve Hata Ofisi’nin (UNODC) Kabil ofisi lideri Cesar Gudes Reuters’e verdiği demeçte, “Taliban ana gelir kaynaklarından biri olarak Afgan afyon ticaretine güveniyor” dedi. Afganistan’ın uyuşturucu ticareti hakkında bilgisi olan bir ABD’li yetkili de ülkesinin bu duruma mani olamadığını söylemiş oldu. ve ‘Muhtemelen Taliban’ı biz var ettik’ dedi.
Taliban, ABD topraklarına yönelik 11 Eylül akınlarının akabinde, 2001 yılında ABD öncülüğündeki bir işgalle iktidardan uzaklaştırılmış, lakin son 20 yılda ülkede gerçekleştirdiği sayısız taarruz ile kademeli olarak güç kazanmıştı.
ABD’nin bundan evvelki Lideri Donald Trump idaresinin, 29 Şubat 2020’de, Taliban ile, güvenlik garantileri karşılığı ülkeden çekilmek için muahede imzalamasının akabinde, örgüt, memleketler arası alanda meşruiyet kazanmaya başladı.
JOE BİDEN DA KARARI DEĞİŞTİRMEDİ
Trump’ın halefi ABD Lideri Joe Biden, asker çekme sonucunı aksine çevirmedi, bunun yerine 11 Eylül ataklarının 20. yıldönümüne denk gelmesi için 11 Eylül’e erteledi. Lakin Temmuz ayında bu süreyi tekrar 31 Ağustos olarak revize etti.
Silahlı küme, ABD güvenlik çıkarlarını gaye almama kelamını büyük ölçüde tutsa da, Afgan güçlerine ve sivillere yönelik ölümcül akınlar düzenlemeye devam etti.
ABD-Taliban muahedesi, Taliban ile Afgan liderliği içindeki barış görüşmelerinin yolunu açtı. Fakat alanda süren şiddet, görüşmelerin önüne geçti ve ilerleme kaydetmeyi başaramadı…
Silahlı küme birinci vakit içinderda Mayıs ayında hükümet güçlerine karşı kapsamlı bir hücum başlattıktan daha sonra İran, Özbekistan, Tacikistan ve Pakistan üzere kıymetli hudut geçişlerinin denetimini ele geçirdi. Dün itibariyle ise tüm ülke artık Taliban kontrolünde…
KİMİ TALİBAN UYGULAMALARI
Evvelce nispeten daha yumuşak bir görünüm kazanmak isteyen örgüt, Kabil’i ele geçirmesiyle, katı kuralları dayatmaya başladı.
DÜNYA TAŞLARDAN-SÖZCÜ.COM.TR
Taliban, ABD liderliğindeki güçlerin 20 yıl daha sonra Afganistan’dan çekilmeye başlamasıyla ülkede aktifliğini artırırken, dün itibariyle tüm vilayetlerin idaresini ele geçirdi. Afganistan Devlet Lideri Eşref Gani, ülkeyi terk etti. Milletlerarası basın tarafınca paylaşılan fotoğraflar, geride kalanların tasasını ve ülkeyi terk etme çabalarını ortaya koydu.
Pekala Taliban ne vakit ve nasıl ortaya çıktı? Bugünkü gücüne nasıl kavuştu? Nasıl uygulamaları var? Bu yazıda hepsini sizler için derledik…
İÇ SAVAŞ İLE ORTAYA ÇIKTI
Taliban, Arapça talib (öğrenci) sözünün çoğulu Taliban (öğrenciler) ismini kullanarak 1994 yılında 50 medrese öğrencisinin iştirakiyle kuruldu. Yalnızca Afganistan’da 85 bin savaşçısı olduğuna inanılan Taliban, kurulduktan daha sonra, dokuz yıl boyunca mücahitler olarak isimlendirilen Afgan isyancılarla birlikte Sovyet işgaline karşı savaştı. Kuruluş ideolojisini de Afganistan’da İslam’a dayalı bir idare getirmek olarak tanımladı.
ABD, Soğuk Savaş sırasındaki en büyük düşmanı eski SSCB’ye karşı yürütülen siyasetin bir kesimi olarak o devirler, mücahitlere silah ve para sağlıyordu. Sovyetler ise o periyot, ülkenin birinci cumhurbaşkanı Mohammad Daoud Khan’a karşı kanlı bir darbe düzenleyen komünist başkanları destekliyordu.
Sovyetler, 1989’da Afganistan’dan çekildikten daha sonra, ülke kısa müddette kaosa sürüklendi. Tarihler 1992’yi gösterdiğinde, iktidar savaşı yaşanan Afganistan’da iç savaş patlak verdi.
İç savaşta ortaya çıkan kümelerden biri de Taliban’dı…
DİNİ OKULLARDA EĞİTİM GÖRENLERDEN OLUŞUYOR
Afganistan ve Pakistan’da muhafazakar dini okullarda eğitim bakılırsan Taliban milisleri 1994’te örgütü kurdu ve devlet sahnesinde değerli bir rol üstlendi.
İç savaştan yararlanan Taliban, Kabil’den daha sonraki en büyük kent olan Kandahar’ın denetimini ele geçirerek süratli askeri kazanımlar elde etti ve buradaki halka ‘barışçıl’ hayat kelamı verdi. Savaştan bıkmış halk, onları kurtarıcıları olarak görürken, milletlerarası kamuoyu onları savaş kabahati işlemekle itham ediyordu.
1996’da Taliban başşehir Kabil’i ele geçirdi ve ülkenin son komünist lideri Necibullah Ahmedzai’yi Kabil meydanında astı. Afganistan’ı bir İslam buyrukluğu ilan etti ve İslam hukukunun katı yorumunu empoze etmeye başladı. Bu başarısı yalnızca üç ülke tarafınca tanındı: Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Pakistan.
Mahallî idarenin yol açtığı yolsuzluklarla savaşacağını açıklaması, onları halk içinde kısa müddette tanınan hale getirdi.
BAYANLARIN EĞİTİM GÖRMESİ YASAKLANDI
Lakin küme, ‘iç savaş kabahatlerinin devam etmemesi için getirdiği kısıtlamaları’ hiçbir vakit hafifçeletmedi. Bayanların eğitim görmesi, hekimler hariç tüm bayanların çalışması yasaklandı. Kurallara uymayanlar mevtle tehdit edildi, sokaklarda azap gördü, mahpusa atıldı.
İdarede kaldıkları altı yıl boyunca cümbüş dalının (müzik, televizyon gibi) kısıtlandığı, azınlıkların berbat muameleyle karşılaştıkları bilinir. Taliban’ın idarede kaldığı mühlet boyunca, erkek atletlerin kıyafetlerine karışırken, beş vakit namaz niçiniyle maçlara orta verilmesi, ülkede spor faaliyetlerini de durma noktasına getirdi. 2001 yılında Bamiyan eyaletindeki tarihi Buda heykellerini yok etme sonucu, dünya çapında büyük yansılara yol açtı.
1999’da Birleşmiş Milletler, Taliban’a El Kural ile ilişkileri niçiniyle yaptırımlar uyguladı.
11 EYLÜL’DE AFGANİSTAN ROLÜ
ABD, 7 Ekim 2001’de Taliban’ın, eski mücahit kumandanı Abdul Rab Rassool Sayyaf tarafınca ülkeye davet edildikten daha sonra, El Kural önderi Usame bin Ladin’i teslim etmemeleri niçiniyle Afganistan’ı işgal etti.
Devrin ABD Lideri Bush, tüm müzakereleri kapalı tutarken, örgütün 11 Eylül’deki rollerine ait istedikleri delilleri da sunmayı reddetti.
ABD ve müttefikleri Afganistan’a bombalar yağdırırken, Taliban birkaç ay içerisinde iktidardan ayrılmak zorunda kaldı. 2001’in Aralık ayında Hamid Karzai başkanlığında yeni bir süreksiz hükümet kuruldu. Lakin 2006 yılında, Taliban bir daha bir ortaya geldiğinde, kümeye yeni mücahitler katmış, ve işgalcilere karşı çabasını geliştirmişti.
40 BİNDen çok SİVİL ÖLDÜ
Yaklaşık 20 yıl süren çatışmalar kararı Afganistan, harap oldu… 40 binden çok sivil ömrünü kaybetti. 64 bin Afgan askeri ve 3 bin 500 milletlerarası asker öldürüldü.
2011’de Obama idaresi, bir küme Taliban yetkilisine, bu biçimdeki Afgan hükümetiyle müzakere yürütebilmesine ön ayak olmak için Katar’da oturma müsaadesi verilmesine takviye oldu. 2018’de Trump idaresi, Afgan hükümetini dahil etmeden kümeyle resmi, yüz yüze görüşmelere başladı. Taliban, beyaz bayraklı, Afganistan İslam Buyrukluğu ismini verdiği “paralel bir devlet” kurdu. Ayrıyeten ülkenin 34 vilayetinde kendi idareleri olan gölge valileri seçti.
Taliban şefleri, ülkenin finans, sıhhat ve eğitim üzere öncelikli bahislerinden sorumlu olan komiteye başkanlık ederken, ülkedeki mahkemeleri bile kendileri yönetiyor.
TALİBAN, YILDA 1.5 MİLYAR DOLAR KAZANIYOR
BM Komitesi ve örgüt üyelerine nazaran, Taliban, yılda 1.5 milyar dolara yakın kazanıyor.
Ayrıyeten Taliban’ın bölgesel uyuşturucu ticaretinde de kıymetli bir rol oynadığı biliniyor. Ülkedeki yasal olmayan örgüt ve mafyalarla metanfetamin ticaretinin büyük bir kısmını elinde tutarken, madencilik ve maden ticareti de Taliban’ın esas gelir kaynakları içinde yer alıyor.
ABD, Afganistan’a yönelik taarruzları boyunca uyuşturucu üretim alanlarına biroldukca sefer hava saldırısı yaptı, milyonlarca dolar harcadı. Lakin bugün dünyanın en büyük afyon tedarikçisi olan Taliban, uyuşturucu gelirini hiç bir vakit kaybetmedi.
‘TALİBAN’I BİZ VAR ETTİK’
BM Uyuşturucu ve Hata Ofisi’nin (UNODC) Kabil ofisi lideri Cesar Gudes Reuters’e verdiği demeçte, “Taliban ana gelir kaynaklarından biri olarak Afgan afyon ticaretine güveniyor” dedi. Afganistan’ın uyuşturucu ticareti hakkında bilgisi olan bir ABD’li yetkili de ülkesinin bu duruma mani olamadığını söylemiş oldu. ve ‘Muhtemelen Taliban’ı biz var ettik’ dedi.
Taliban, ABD topraklarına yönelik 11 Eylül akınlarının akabinde, 2001 yılında ABD öncülüğündeki bir işgalle iktidardan uzaklaştırılmış, lakin son 20 yılda ülkede gerçekleştirdiği sayısız taarruz ile kademeli olarak güç kazanmıştı.
ABD’nin bundan evvelki Lideri Donald Trump idaresinin, 29 Şubat 2020’de, Taliban ile, güvenlik garantileri karşılığı ülkeden çekilmek için muahede imzalamasının akabinde, örgüt, memleketler arası alanda meşruiyet kazanmaya başladı.
JOE BİDEN DA KARARI DEĞİŞTİRMEDİ
Trump’ın halefi ABD Lideri Joe Biden, asker çekme sonucunı aksine çevirmedi, bunun yerine 11 Eylül ataklarının 20. yıldönümüne denk gelmesi için 11 Eylül’e erteledi. Lakin Temmuz ayında bu süreyi tekrar 31 Ağustos olarak revize etti.
Silahlı küme, ABD güvenlik çıkarlarını gaye almama kelamını büyük ölçüde tutsa da, Afgan güçlerine ve sivillere yönelik ölümcül akınlar düzenlemeye devam etti.
ABD-Taliban muahedesi, Taliban ile Afgan liderliği içindeki barış görüşmelerinin yolunu açtı. Fakat alanda süren şiddet, görüşmelerin önüne geçti ve ilerleme kaydetmeyi başaramadı…
Silahlı küme birinci vakit içinderda Mayıs ayında hükümet güçlerine karşı kapsamlı bir hücum başlattıktan daha sonra İran, Özbekistan, Tacikistan ve Pakistan üzere kıymetli hudut geçişlerinin denetimini ele geçirdi. Dün itibariyle ise tüm ülke artık Taliban kontrolünde…
KİMİ TALİBAN UYGULAMALARI
Evvelce nispeten daha yumuşak bir görünüm kazanmak isteyen örgüt, Kabil’i ele geçirmesiyle, katı kuralları dayatmaya başladı.
- Şeriata dayalı anayasal sistem yürürlüğe girdi. Hanefi mezhebi ön planda tutuldu.
- Şeriatın gündelik hayatta uygulandığını takip etmek için Emr-i bil Maruf (iyiliği emretme) Bakanlığı oluşturuldu.
- hayatın her alanından soyutlanan bayanların çalışması, kız çocuklarının okula gitmesi ve eğitim alması büsbütün yasaklandı
- Bayanlara peçe zaruriliği erkeklere ise takke ve sakal mecburiyeti getirildi.
- Sakalını kesenler için 6 aydan başlamak üzere mahpus cezası verildi. Yüzü görülen bayanlar kırbaçlandı.
- Afganistan Televizyonu’nun yayını durduruldu. Fotoğraf dahil her türlü görsel yayın ve müzik yasaklandı.
- Erkeklere, meskenine en yakın mescitte 5 vakit namaz kılma mecburiyeti getirildi.
- Mescitlerde yoklama alındı.
- Mazeretsiz mescide gitmeyenlere ağır yaptırım uygulandı.
- Namaz müddetlerini bilmeyenler kırbaçlandı.
- Bütün okullar medreseye dönüştürüldü. Ders kitaplarındaki görseller yok edildi.
- ‘Medreselerde’ 3’üncü sınıftan itibaren tüm öğrencilere en az 3 metre olmak üzere sarık sarma mecburiyeti getirildi.
- Ele geçirilen tüm bilgisayarlar TV kabul edilerek kırıldı.
- ‘İslam devletine karşı gelenler’ hain ilan edilerek direkt idam edildi.
- Bilhassa farklı mücahit kümelere mensup bireyler, yakalandıklarında şer ve fesat kararı ile idam edildi.
- Çok sayıda kişinin çeşitli sebeplerle eli kesildi.
- İdamların ve el kesmelerin birçoğu cuma namazlarından daha sonra gerçekleştirildi ve halka izlettirildi.
- Kesilen eller, kentin merkezinde sergilendi.
- Resmi kurumlarda Peştu lisanı mecbur edildi.
- Toplu taşıma araçlarındaki aynalar, bayanlara bakılabileceği nedeni öne sürülerek kaldırıldı.